درد و ناراحتی زانو یک مشکل رایج و شایع است که معمولاً نشانهای از یک بیماری حاد و جدی نیست. دلایل متعددی میتوانند منجر به درد زانو شوند، از جمله کشیدگی یا رگ به رگ شدن عضلات و تاندونها گرفته تا انواع مختلف آرتروز زانو. با این حال، با افزایش سن و همچنین در صورت اضافه وزن، احتمال بروز درد زانو افزایش مییابد. در ادامه به تعریف و دلایل بروز ارتروز زانو میپردازیم پس با ما همراه باشید.
آرتروز زانو چیست؟
آرتروز (استئوآرتریت) شایعترین نوع بیماری مفصلی است و زانو یکی از مفاصل بسیار آسیبپذیر در برابر این عارضه است.مفاصل بدن ما در طول زندگی به طور طبیعی دچار فرسایش و بازسازی میشوند، اما گاهی اوقات، روند ترمیم طبیعی بدن میتواند منجر به تغییر شکل یا ساختار مفاصل شود. هنگامی که این تغییرات در یک یا چند مفصل رخ میدهد، به آن آرتروز یا استئوآرتریت گفته میشود.
مفصل، محل اتصال دو یا چند استخوان است. در زانو، استخوانهای ران و ساق پا به یکدیگر متصل میشوند و یک استخوان کوچک به نام کشکک یا پاتلا در جلوی زانو قرار دارد.انتهای استخوانها با لایهای صاف و لغزنده به نام غضروف پوشیده شده است. این لایه باعث میشود استخوانها به راحتی و بدون اصطکاک روی یکدیگر حرکت کنند و از مفصل در برابر فشار و آسیب محافظت میکند.
زانو همچنین دارای دو قطعه غضروفی هلالی شکل به نام منیسک است که به توزیع یکنواخت وزن در مفصل زانو کمک میکنند. علاوه بر این، غضروفی در زیر کشکک زانو وجود دارد.آرتروز باعث نازک شدن و آسیب به غضروف در مفصل زانو میشود و سطح مفصل را زبر و ناهموار میکند. در نتیجه، زانو به راحتی حرکت نمیکند و ممکن است احساس درد و سفتی در آن ایجاد شود.
آرتروز زانو را میتوان به دو نوع اولیه و ثانویه تقسیم کرد. آرتروز اولیه تخریب مفصل بدون هیچ دلیل زمینهای آشکار است. آرتروز ثانویه نتیجه تمرکز غیرطبیعی نیرو در سراسر مفصل مانند علل پس از سانحه یا غضروف مفصلی غیرطبیعی مانند آرتریت روماتوئید (RA) است. آسیبهای قبلی یا سایر بیماریهای مفصلی مانند نقرس و صافی کف پا، میتوانند احتمال ابتلا به آرتروز را افزایش دهند. همچنین، عوامل ژنتیکی و ارثی نیز در ابتلا به این بیماری نقش دارند.
علائم آرتروز زانو
شایعترین و برجستهترین نشانهها و علائم آرتروز زانو عبارتند از:
- درد: به ویژه هنگام حرکت دادن زانو، درد در پایان روز تشدید میشود و با استراحت بهبود مییابد.
- خشکی و بیحرکتی زانو: به ویژه پس از استراحت دادن زانو، این خشکی پس از چند دقیقه حرکت دادن زانو کاهش مییابد.
- صدا دادن زانو: احساس شنیدن صدای تق تق یا صدای سایش از داخل زانو.
- بزرگ شدن مفصل زانو: به دلیل تشکیل زائدههای استخوانی.
- ورم زانو: ناشی از تجمع مایع اضافی در مفصل.
سایر علائم آرتروز زانو که کمتر شایع هستند عبارتند از:
- خالی کردن زانو: به علت ضعف عضلات ساق پا و عدم ثبات مفصل زانو.
- محدودیت حرکتی زانو: فرد نمیتواند به راحتی زانوی خود را حرکت دهد.
- خم شدن زانو: زانو در بیشتر مواقع به حالت خمیده قرار میگیرد.
- ضعف و تحلیل عضلات اطراف زانو: عضلات اطراف زانو ضعیف و تحلیل میروند.
دلایل بروز آرتروز زانو
آرتروز زانو زمانی رخ میدهد که غضروف مفصل زانو، که بافت نرم و انعطافپذیری است که انتهای استخوانها را میپوشاند و امکان حرکت روان و بدون درد را فراهم میکند، دچار فرسایش یا آسیب شود. این غضروف، مانند یک ضربهگیر در مفصل عمل میکند و فشارهای وارده بر زانو را جذب میکند.
عوامل زیر میتوانند خطر فرسایش یا آسیب به غضروف زانو و در نتیجه ابتلا به آرتروز را افزایش دهند:
- اضافه وزن و چاقی: اضافه وزن فشار بیشتری بر روی مفاصل زانو وارد میکند و میتواند باعث فرسایش سریعتر غضروف شود. افرادی با شاخص توده بدنی (BMI) 30 یا بیشتر، در مقایسه با افراد با BMI پایینتر، هفت برابر بیشتر در معرض خطر ابتلا به آرتروز زانو هستند.
- آسیبهای زانو: آسیبهای قبلی زانو، مانند پارگی رباط ها یا مینیسک، میتوانند خطر ابتلا به آرتروز را در آینده افزایش دهند.
- فشار مکرر بر روی زانو: فعالیتهایی که فشار زیادی بر روی زانو وارد میکنند، مانند برخی ورزشها یا مشاغل خاص، میتوانند به غضروف آسیب برسانند.
- عوامل ژنتیکی: برخی افراد به دلیل عوامل ژنتیکی و ارثی، مستعد ابتلا به آرتروز هستند.
- ناهنجاریهای ساختاری: ناهنجاریهایی مانند زانوی ضربدری یا زانوی پرانتزی میتوانند توزیع وزن در مفصل زانو را تغییر دهند و به غضروف آسیب برسانند.
درمان آرتروز زانو
اگرچه آرتروز زانو قابل توقف یا برگشت نیست، اما درمانهای مختلفی وجود دارند که میتوانند درد را کاهش داده و به بهبود حرکت شما کمک کنند.
درمانهای غیر دارویی
برای مدیریت علائم آرتروز زانو، میتوانید از این روشهای ساده و خود مراقبتی استفاده کنید:
- استفاده از یخ یا گرما: کمپرس سرد یا گرم میتواند به کاهش التهاب، درد و خشکی زانو کمک کند.
- کاهش وزن: اگر اضافه وزن دارید، کاهش وزن میتواند فشار روی زانوها را کاهش داده و درد را تسکین دهد.
- فعالیت بدنی منظم: انجام فعالیتهایی مانند شنا، دوچرخهسواری یا پیادهروی میتواند به حفظ انعطافپذیری و قدرت عضلات اطراف زانو کمک کند.
- فیزیوتراپی: یک فیزیوتراپیست میتواند تمرینات خاصی را برای تقویت عضلات، افزایش دامنه حرکتی و بهبود انعطافپذیری زانو به شما آموزش دهد.
- طب سوزنی یا ماساژ درمانی: این روشها میتوانند به کاهش درد و بهبود عملکرد زانو کمک کنند.
- استفاده از وسایل کمکی: عصا، کفیهای طبی و زانوبند میتوانند به کاهش فشار روی زانو و بهبود راه رفتن کمک کنند.
- کرمهای موضعی: کرمهای حاوی کپسایسین، منتول، کافور یا CBD میتوانند درد موضعی را تسکین دهند.
درمانهای دارویی:
داروهای مختلفی برای کاهش علائم آرتروز زانو در دسترس هستند:
- داروهای خوراکی: استامینوفن (مانند تیلنول) و داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن و ناپروکسن میتوانند درد را تسکین دهند.
- ژلها یا کرمهای موضعی: این محصولات حاوی NSAIDها، لیدوکائین یا سالیسیلات هستند و میتوانند به صورت موضعی روی زانو استفاده شوند.
- تزریق استروئید: تزریق کورتیکواستروئیدها میتواند التهاب و درد را کاهش دهد، اما تعداد تزریق در سال محدود است.
- تزریقهای روانکننده: تزریق هیالورونیک اسید میتواند درد را کاهش داده و حرکت زانو را بهبود بخشد.
- داروهای ضد افسردگی: دولوکستین (Cymbalta) گاهی برای درمان درد مزمن آرتروز زانو استفاده میشود.
درمانهای جراحی
اگر درمانهای غیرجراحی و دارویی مؤثر نباشند، ممکن است جراحی لازم باشد. گزینههای جراحی عبارتند از:
- آرتروسکوپی: معمولاً برای آرتروز زانو توصیه نمیشود، اما در برخی موارد ممکن است برای برداشتن زوائد استخوانی یا قطعات غضروف شل استفاده شود.
- پیوند غضروف: در موارد آسیب محدود غضروف در بیماران جوان، میتوان از غضروف سالم برای ترمیم ناحیه آسیبدیده استفاده کرد.
- استئوتومی زانو: در صورتی که فقط یک طرف مفصل زانو آسیب دیده باشد، میتوان استخوان ساق یا ران را برش داده و تغییر شکل داد تا وزن از روی ناحیه آسیبدیده برداشته شود.
- تعویض کامل یا جزئی زانو (آرتروپلاستی): در موارد شدید آرتروز، ممکن است نیاز به تعویض کامل یا جزئی مفصل زانو با پروتزهای فلزی یا پلاستیکی باشد.
جمع بندی
آرتروز زانو یا استئوآرتریت زانو، یک بیماری شایع مفصلی است که در اثر فرسایش و آسیب به غضروف مفصل زانو ایجاد میشود. این بیماری میتواند به تدریج پیشرفت کند و در نهایت منجر به درد، سفتی، تورم، محدودیت حرکتی و حتی تغییر شکل زانو شود.
عوامل مختلفی مانند افزایش سن، اضافه وزن، آسیبهای قبلی زانو، فشار مکرر بر روی زانو، عوامل ژنتیکی و ناهنجاریهای ساختاری میتوانند خطر ابتلا به آرتروز زانو را افزایش دهند. اگرچه آرتروز زانو قابل درمان قطعی نیست، اما با تشخیص زودهنگام، مدیریت مناسب و تغییر سبک زندگی، میتوان علائم را کنترل کرد، درد را کاهش داد، عملکرد زانو را بهبود بخشید و کیفیت زندگی فرد را افزایش داد.
