نقرس، متداولترین نوع آرتریت التهابی است که با حملات ناگهانی و طاقتفرسای درد در مفاصل، به ویژه در انگشت شست پا و اغلب در طول شب، خود را نشان میدهد. این بیماری میتواند سایر مفاصل انگشتان پا، مچ پا یا حتی زانو را نیز مورد هدف قرار دهد. جالب است بدانید افرادی که از قبل به آرتروز انگشتان یا هالوکس والگوس مبتلا هستند، ممکن است نخستین حمله نقرس خود را در همین مفاصل تجربه کنند.
نقرس چیست؟
نقرس، یک بیماری التهابی دردناک مفاصل است که در اثر انباشت کریستالهای سوزنیشکل اسید اوریک در آنها ایجاد میشود. این اسید اوریک، حاصل تجزیه پورینها است؛ ترکیباتی که به طور طبیعی در بدن ما و همچنین در بسیاری از غذاهایی که مصرف میکنیم، وجود دارند.
اختلال در سوخت و ساز و دفع اسید اوریک، و در نتیجه رسوب کریستالهای آن در مفاصل، میتواند به حملات شدید و ناگهانی آرتریت منجر شود. علاوه بر این، نقرس میتواند عوارض جدی دیگری نظیر سنگ کلیه و حتی نارسایی کلیه را به دنبال داشته باشد، زیرا کریستالهای اسید اوریک میتوانند لولههای ظریف کلیه را مسدود کنند. همچنین میتوانید به انواع آرتروز زانو و پا مبتلا شوید.
آمارها نشان میدهند که مردان سه برابر بیشتر از زنان مستعد ابتلا به نقرس هستند. این بیماری معمولاً مردان را پس از 40 سالگی و زنان را پس از یائسگی، زمانی که اثرات محافظتی هورمون استروژن کاهش مییابد، درگیر میکند.
علائم و نشانه های نقرس
- درد طاقتفرسا و ناگهانی: دردی شدید و غیرقابل تحمل که اغلب به صورت ناگهانی و در طول شب آغاز میشود و با گرفتگی عضلات پا همراه است.
- قرمزی و تغییر رنگ پوست: پوست روی مفصل آسیبدیده ممکن است قرمز، متورم و حساس به لمس شود، حتی لمس ملایم یک ملحفه نیز میتواند دردناک باشد.
- التهاب و تورم: مفصل آسیبدیده به وضوح متورم و ملتهب میشود.
- احساس گرما و سوزش: مفصل ممکن است داغ شده و احساس سوزش یا گویی “در آتش است” ایجاد کند.
- محدودیت حرکت: سفتی و خشکی مفصل، حرکت دادن آن را دشوار و دردناک میکند.
توجه: این علائم معمولاً در عرض چند ساعت تا چند روز به اوج خود میرسند و سپس به تدریج کاهش مییابند، اما در صورت عدم درمان، میتوانند برای هفتهها ادامه داشته باشند و عوارض جدیتری ایجاد کنند.
چه چیزی باعث نقرس میشود؟
نقرس زمانی رخ میدهد که سطح اسید اوریک در بدن شما بیش از حد بالا میرود. اسید اوریک محصول جانبی طبیعی تجزیه پورینها است، موادی که در برخی غذاها و نوشیدنیها و همچنین در سلولهای بدن یافت میشوند. در حالت عادی، کلیهها وظیفه فیلتر کردن اسید اوریک از خون و دفع آن از طریق ادرار را بر عهده دارند. اما گاهی اوقات، بدن شما ممکن است اسید اوریک زیادی تولید کند یا کلیههای شما نتوانند به اندازه کافی سریع آن را دفع کنند.
این افزایش سطح اسید اوریک در خون، که به آن هیپراوریسمی میگویند، میتواند منجر به تشکیل کریستالهای تیز و سوزنی شکل اسید اوریک در مفاصل شود. این کریستالها تجمع یافته و باعث التهاب، درد شدید، قرمزی و تورم در مفصل میشوند که به آن حمله نقرس میگویند.
البته باید توجه داشت که بالا بودن موقتی سطح اسید اوریک به معنای ابتلای قطعی به نقرس نیست. بسیاری از افراد با وجود هیپراوریسمی، هرگز علائم نقرس را تجربه نمیکنند. اما اگر این وضعیت ادامه یابد و درمان نشود، خطر ابتلا به نقرس و عوارض مرتبط با آن افزایش مییابد.
عوامل تاثیر گذار در نقرس
وامل متعددی میتوانند احتمال ابتلا به نقرس را افزایش دهند، از جمله:
- سابقه خانوادگی: اگر بستگان نزدیک شما، مانند والدین یا پدربزرگ و مادربزرگ، به نقرس مبتلا بودهاند، احتمال ابتلای شما نیز بیشتر است، حتی اگر کلیههای شما سالم باشند. این نشان میدهد که ژنها میتوانند در نحوه دفع اسید اوریک توسط کلیهها نقش داشته باشند.
- اضافه وزن و چاقی: افراد دارای اضافه وزن یا چاق، بیشتر در معرض ابتلا به نقرس هستند. زیرا بدن آنها اسید اوریک بیشتری تولید میکند و کلیهها ممکن است نتوانند با این حجم اضافی مقابله کنند. همچنین، اضافه وزن با بیماریهایی مانند فشار خون بالا، دیابت نوع 2 و کلسترول بالا همراه است که همگی میتوانند دفع اسید اوریک را مختل کنند.
- جنسیت و سن: مردان به دلیل سطح پایینتر استروژن (هورمونی که به دفع اسید اوریک کمک میکند) بیشتر از زنان در معرض نقرس هستند. این خطر با افزایش سن، به ویژه پس از 40 سالگی در مردان و پس از یائسگی در زنان، افزایش مییابد. یائسگی با کاهش سطح استروژن همراه است که منجر به افزایش سطح اسید اوریک میشود.
- مصرف برخی داروها: داروهای خاصی مانند دیورتیکها (قرصهای آب) و برخی داروهای کنترل فشار خون (مانند بتا بلوکرها و مهارکنندههای ACE) میتوانند توانایی کلیهها در دفع اسید اوریک را کاهش دهند و خطر ابتلا به نقرس را افزایش دهند.
- برخی بیماریهای زمینهای: بیماریهای مزمن کلیوی، کلسترول بالا، فشار خون بالا، دیابت نوع 2 و آرتروز، همگی با افزایش سطح اسید اوریک و در نتیجه، افزایش خطر نقرس مرتبط هستند. مکانیسم دقیق این ارتباط در همه موارد کاملاً مشخص نیست، اما ممکن است به تأثیر این بیماریها بر تولید یا دفع اسید اوریک مربوط باشد.
این عوامل خطر به این معنا نیست که شما قطعاً به نقرس مبتلا خواهید شد، بلکه تنها احتمال ابتلا را افزایش میدهند. با رعایت سبک زندگی سالم، کنترل وزن، تغذیه مناسب و مشورت با پزشک در مورد داروهای مصرفی، میتوانید خطر ابتلا به نقرس را کاهش دهید.
چه غذاهایی باعث بیماری نقرس می شوند؟
مصرف غذاها و نوشیدنیهایی که پورین زیادی دارند، میتواند سطح اسید اوریک در بدن شما را بالا ببرد و خطر ابتلا به نقرس را افزایش دهد. این موارد عبارتند از:
- نوشیدنیها و شیرینیهای شیرین: این خوراکیهای خوشمزه میتوانند دشمن پنهان افراد مبتلا به نقرس باشند. شکر سفید که در بسیاری از این محصولات یافت میشود، نیمی از آن از فروکتوز تشکیل شده است. فروکتوز در بدن به اسید اوریک تجزیه میشود و افزایش سطح اسید اوریک، زمینهساز حملات دردناک نقرس است. بنابراین، بهتر است مصرف هرگونه نوشیدنی یا خوراکی با قند بالا، از نوشابهها و آبمیوههای صنعتی گرفته تا شیرینیها و دسرها، را به حداقل برسانید یا حتی الامکان از آنها پرهیز کنید.
- الکل: اگرچه همه نوشیدنیهای الکلی پورین بالایی ندارند، اما الکل مانع دفع اسید اوریک از کلیهها میشود و باعث بازگشت آن به بدن و تجمع بیشتر آن میشود.
- گوشتهای اندامی (احشاء): مانند جگر، دل، قلوه، مغز و کلیه.
- گوشتهای شکاری: گوشتهایی مانند غاز، گوساله و گوزن حاوی پورین زیادی هستند.
- بعضی از غذاهای دریایی: مانند شاهماهی، گوشماهی، صدف، ماهی روغن، ماهی تن، قزلآلا و هادوک.
- گوشت قرمز: گوشت گاو، گوسفند، خوک و بیکن.
- بوقلمون: به خصوص بوقلمونهای فرآوری شده و کالباس بوقلمون.
- آب گوشت و سسهای گوشتی.
روش های تشخیص بیماری نقرس
تشخیص نقرس در اغلب موارد، به ویژه هنگامی که علائم کلاسیک مانند درد شدید و ناگهانی در انگشت شست پا وجود دارد، نسبتاً ساده است. اما گاهی اوقات، تشخیص میتواند چالشبرانگیز باشد، به خصوص اگر علائم غیرمعمول یا مبهم باشند. در این موارد، پزشک شما نیاز دارد تا سابقه پزشکی شما را به دقت بررسی کرده و از علائم و نشانههای شما اطلاعات بیشتری کسب کند. همچنین، ممکن است انجام برخی آزمایشها برای تأیید تشخیص و رد سایر بیماریهای مشابه ضروری باشد.
برای تشخیص نقرس چه آزمایشاتی انجام می شود؟
برای تشخیص دقیق نقرس، پزشک شما ممکن است از ترکیبی از روشهای زیر استفاده کند:
تصویربرداری:
- رادیوگرافی (اشعه ایکس): این روش میتواند تغییرات ساختاری در مفاصل، مانند آسیبهای ناشی از نقرس یا وجود توفی (رسوبات کریستالی) را نشان دهد.
- سونوگرافی: با استفاده از امواج صوتی، تصاویر دقیقی از بافتهای نرم اطراف مفصل تهیه میکند و میتواند التهاب و وجود کریستالها را تشخیص دهد.
- تصویربرداری رزونانس مغناطیسی : (MRI) تصاویر بسیار دقیقی از بافتهای نرم و استخوانها ارائه میدهد و میتواند در تشخیص موارد پیچیدهتر نقرس مفید باشد.
- سیتی اسکن با انرژی دوگانه: این نوع خاص سیتی اسکن میتواند کریستالهای اسید اوریک را به طور مستقیم شناسایی کند و به تشخیص قطعی نقرس کمک کند.
آزمایشهای دیگر:
- آزمایش خون: اندازهگیری سطح اسید اوریک در خون، یکی از آزمایشهای کلیدی در تشخیص نقرس است. البته باید توجه داشت که بالا بودن سطح اسید اوریک همیشه به معنای ابتلا به نقرس نیست و برخی افراد با وجود سطح بالای اسید اوریک، علائمی ندارند.
- آسپیراسیون مفصل (کشیدن مایع مفصلی): در این روش، با استفاده از یک سوزن، نمونهای از مایع درون مفصل ملتهب گرفته میشود و زیر میکروسکوپ بررسی میشود تا وجود کریستالهای اسید اوریک تأیید شود. این آزمایش، روشی قطعی برای تشخیص نقرس است.
پزشک شما با توجه به شرایط شما و شدت علائم، ممکن است یک یا چند مورد از این آزمایشها را برای تشخیص قطعی نقرس و رد سایر بیماریهای مشابه تجویز کند
درمان نقرس
درمان نقرس معمولاً شامل دو رویکرد اصلی است:
- مدیریت علائم حاد در طول حملات نقرس: هدف اصلی در این مرحله، کاهش درد و التهاب شدید ناشی از حمله نقرس است.
- کاهش سطح اسید اوریک در طولانیمدت: این رویکرد برای پیشگیری از حملات مکرر نقرس و عوارض بلندمدت آن مانند آسیب مفصلی، توفی و سنگ کلیه ضروری است.
داروهای مورد استفاده در درمان بیماری نقرس:
- داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی :(NSAIDs) این داروها، مانند ایبوپروفن و ناپروکسن، به صورت بدون نسخه یا با تجویز پزشک در دسترس هستند و میتوانند به سرعت درد و التهاب را در طول حمله نقرس کاهش دهند. با این حال، در صورت وجود مشکلات کلیوی، زخم معده یا سایر بیماریها، باید با پزشک خود مشورت کنید.
- کلشیسین: این دارو نیز برای کاهش التهاب و درد در حملات نقرس استفاده میشود و بهویژه در صورتی که در 24 ساعت اولیه حمله مصرف شود، بسیار مؤثر است.
- کورتیکواستروئیدها: این داروهای قوی ضدالتهاب میتوانند به صورت خوراکی (قرص) یا تزریقی (درون مفصل یا عضله مجاور) تجویز شوند و به کنترل التهاب و درد شدید در حملات نقرس کمک کنند.
داروهای کاهشدهنده سطح اسید اوریک:
اگر حملات نقرس شما مکرر یا بسیار شدید هستند و یا علائمی از آسیب مفصلی، توفی، بیماری کلیوی یا سنگ کلیه دارید، پزشک ممکن است داروهایی را برای کاهش سطح اسید اوریک در خون شما تجویز کند. این داروها شامل:
- آلوپورینول: با کاهش تولید اسید اوریک در بدن، به پیشگیری از حملات نقرس و عوارض آن کمک میکند.
- فبوکسوستات: مشابه آلوپورینول، تولید اسید اوریک را کاهش میدهد و میتواند جایگزین مناسبی برای افرادی باشد که به آلوپورینول حساسیت دارند یا مشکلات کلیوی دارند.
- پگلوتیکاز: این دارو برای موارد شدید نقرس که به سایر درمانها پاسخ ندادهاند، استفاده میشود و با تجزیه اسید اوریک به مواد بیضرر، سطح آن را در خون کاهش میدهد.
- پروبنسید: با افزایش دفع اسید اوریک از طریق کلیهها، به کاهش سطح آن در خون کمک میکند.
انتخاب دارو و دوز مناسب برای هر فرد، به عوامل مختلفی مانند شدت و فراوانی حملات، وضعیت کلی سلامت و سایر بیماریهای زمینهای بستگی دارد. بنابراین، حتماً با پزشک خود مشورت کنید تا بهترین گزینه درمانی برای شما تعیین شود.
چگونه از بیماری نقرس پیشگیری کنیم؟
با رعایت برخی نکات ساده در سبک زندگی میتوان از بروز نقرس یا عود حملات آن پیشگیری کرد. مهمترین اقدام، تعدیل رژیم غذایی و کاهش مصرف مواد غذایی سرشار از پورین، مانند گوشت قرمز، غذاهای دریایی و نوشیدنیهای شیرین است. همچنین، نوشیدن آب فراوان برای بهبود عملکرد کلیهها و دفع بهتر اسید اوریک، حیاتی است. ورزش منظم نیز علاوه بر حفظ سلامت عمومی و کاهش وزن، میتواند با کاهش فشار بر مفاصل و بهبود گردش خون، به پیشگیری از نقرس کمک کند. به طور کلی، با انتخابهای هوشمندانه در سبک زندگی و تغذیه، میتوانید خطر ابتلا به نقرس و عوارض ناشی از آن را به حداقل برسانید.
نقرس بیماری خطرناکیه؟
باسلام
اگرچه نقرس به خودی خود یک بیماری کشنده نیست، اما اگر به طور موثر مدیریت و درمان نشود، میتواند عوارض جدی ایجاد کند.